Refluks żołądkowy, znany również jako choroba refluksowa przełyku (GERD), jest schorzeniem dotykającym coraz większą liczbę osób na całym świecie. Charakteryzuje się cofaniem się treści żołądkowej do przełyku, co prowadzi do szeregu nieprzyjemnych objawów. Zrozumienie przyczyn, objawów i metod leczenia refluksu jest kluczowe dla poprawy jakości życia osób nim dotkniętych.
Czym jest refluks żołądkowy i jak powstaje?
Refluks żołądkowy to stan, w którym zawartość żołądka, w tym kwas żołądkowy i enzymy trawienne, cofa się do przełyku. Zwykle dzieje się tak z powodu osłabienia lub rozluźnienia dolnego zwieracza przełyku (LES). LES to mięsień w kształcie pierścienia, który funkcjonuje jak zawór, otwierając się, aby umożliwić przejście pokarmu do żołądka, a następnie zamykając się, aby zapobiec jego cofaniu. Kiedy LES nie działa prawidłowo, kwas żołądkowy może przedostawać się do przełyku, powodując podrażnienie i stan zapalny jego błony śluzowej. Długotrwałe narażenie przełyku na działanie kwasu może prowadzić do poważniejszych powikłań.
Najczęstsze objawy refluksu żołądkowego
Objawy refluksu żołądkowego mogą być różnorodne i często są mylone z innymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego. Do najbardziej typowych symptomów należą:
- Zgaga: piekące uczucie za mostkiem, które nasila się po posiłkach, podczas pochylania się lub leżenia. Jest to najbardziej charakterystyczny objaw refluksu.
- Regurgitacja: cofanie się kwaśnej lub gorzkiej treści żołądkowej do gardła lub jamy ustnej.
- Ból w klatce piersiowej: często opisywany jako ostry lub piekący, może być mylony z objawami chorób serca.
- Dysfagia: trudności w połykaniu, uczucie przeszkody w gardle.
- Chrypka lub ból gardła: spowodowane podrażnieniem strun głosowych przez kwas.
- Kaszel: szczególnie nasilający się w nocy lub po posiłkach.
- Nudności: uczucie mdłości.
- Uczucie pełności w żołądku: nawet po spożyciu niewielkiej ilości pokarmu.
Czynniki ryzyka i przyczyny refluksu
Istnieje wiele czynników, które mogą przyczyniać się do rozwoju refluksu żołądkowego lub nasilać jego objawy. Należą do nich:
- Dieta: spożywanie tłustych i smażonych potraw, czekolady, mięty, cytrusów, pomidorów, ostrych przypraw, kawy i alkoholu może rozluźniać LES i zwiększać produkcję kwasu żołądkowego.
- Otyłość: nadmierna masa ciała wywiera nacisk na jamę brzuszną, co może sprzyjać cofaniu się treści żołądkowej.
- Ciąża: zmiany hormonalne i nacisk rosnącego płodu na żołądek mogą powodować objawy refluksu.
- Przepuklina rozworu przełykowego: stan, w którym część żołądka przesuwa się do klatki piersiowej przez otwór w przeponie.
- Palenie tytoniu: nikotyna może osłabiać LES.
- Niektóre leki: np. leki przeciwbólowe z grupy NLPZ, leki na nadciśnienie, leki uspokajające.
- Stres: może wpływać na funkcjonowanie układu pokarmowego i nasilać objawy refluksu.
- Spożywanie dużych posiłków: przepełniony żołądek zwiększa ryzyko cofania się treści.
- Położenie ciała: leżenie lub pochylanie się bezpośrednio po jedzeniu.
Diagnostyka refluksu żołądkowego
W celu postawienia prawidłowej diagnozy lekarz zazwyczaj przeprowadza wywiad lekarski, zbierając informacje o objawach, ich nasileniu i częstotliwości. W niektórych przypadkach konieczne mogą być dodatkowe badania:
- Gastroskopia (ezofagogastroduodenoskopia): badanie endoskopowe, które pozwala na bezpośrednią ocenę stanu przełyku, żołądka i dwunastnicy, a także pobranie wycinków do dalszych badań histopatologicznych.
- 24-godzinna ph-metria przełyku: badanie mierzące pH w przełyku przez 24 godziny, pozwalające ocenić częstość i czas trwania epizodów refluksu.
- Manometria przełyku: badanie oceniające siłę skurczów mięśni przełyku i funkcjonowanie zwieraczy.
- Badanie kontrastowe przełyku: wykorzystuje środki kontrastowe do uwidocznienia przełyku na zdjęciach rentgenowskich, co może pomóc w wykryciu przepukliny rozworu przełykowego.
Leczenie i łagodzenie objawów refluksu
Leczenie refluksu żołądkowego opiera się na połączeniu zmian w stylu życia, farmakoterapii i, w niektórych przypadkach, zabiegów chirurgicznych.
Zmiany w stylu życia i diecie
- Unikanie pokarmów wyzwalających: identyfikacja i eliminacja produktów, które nasilają objawy, takich jak tłuste potrawy, czekolada, kawa, alkohol, kwaśne owoce i warzywa, ostre przyprawy.
- Jedzenie mniejszych, częstszych posiłków: zamiast trzech dużych posiłków, lepiej spożywać pięć mniejszych.
- Nie kłaść się po jedzeniu: zaleca się odczekanie 2-3 godzin po posiłku przed położeniem się do łóżka.
- Podniesienie wezgłowia łóżka: spanie z uniesioną górną częścią ciała (o około 15-20 cm) może pomóc w zapobieganiu nocnym zgagom.
- Utrata wagi: jeśli występuje nadwaga lub otyłość, redukcja masy ciała może znacząco złagodzić objawy.
- Zaprzestanie palenia: rzucenie palenia tytoniu jest kluczowe dla poprawy stanu zwieracza przełyku.
- Unikanie ciasnych ubrań: szczególnie w okolicy brzucha.
Farmakoterapia
W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki, które zmniejszają produkcję kwasu żołądkowego lub chronią błonę śluzową przełyku:
- Inhibitory pompy protonowej (IPP): najsilniejsze leki zmniejszające wydzielanie kwasu.
- Antagoniści receptora H2: również zmniejszają produkcję kwasu, ale w mniejszym stopniu niż IPP.
- Leki zobojętniające kwas: neutralizują kwas w żołądku, przynosząc szybką ulgę w zgadze, ale nie leczą przyczyny.
- Prokinetyki: leki przyspieszające opróżnianie żołądka.
Leczenie chirurgiczne
W przypadkach, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi rezultatów lub gdy występują poważne powikłania, lekarz może rozważyć leczenie chirurgiczne. Najczęściej wykonywaną procedurą jest fundoplikacja, która polega na owinięciu górnej części żołądka wokół dolnej części przełyku, aby wzmocnić LES.
Potencjalne powikłania nieleczonego refluksu
Długotrwały refluks żołądkowy, jeśli nie jest odpowiednio leczony, może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak:
- Zapalenie przełyku (ezofagitis): stan zapalny błony śluzowej przełyku, który może powodować ból, trudności w połykaniu i krwawienia.
- Zwężenie przełyku: bliznowacenie i zwężenie przełyku, utrudniające połykanie.
- Przełyk Baretta: stan przednowotworowy, w którym komórki wyściełające przełyk ulegają zmianom pod wpływem przewlekłego drażnienia kwasem. Zwiększa ryzyko rozwoju raka przełyku.
- Rak przełyku: w rzadkich przypadkach nieleczony przełyk Baretta może przekształcić się w nowotwór złośliwy.
Dbanie o zdrowie układu pokarmowego i reagowanie na pierwsze objawy refluksu jest kluczowe dla uniknięcia tych poważnych konsekwencji.
